മഗധ എന്ന മഹാരാജ്യത്തിൽ നിന്നാണ് മൗര്യസാമ്രാജ്യം ഉദയം ചെയ്തത്. മഗധയായിരുന്നു മൗര്യസാമ്രാജ്യത്തിന്റെ അധികാര കേന്ദ്രവും ഹൃദയ ഭൂമിയും. മൗര്യസാമ്രാജ്യം സ്ഥാപിക്കപ്പെടുന്നതിന് മുൻപ്, പുരാതന ഇന്ത്യയിൽ 16 മഹാജനപദങ്ങൾ (ശക്തരായ രാജ്യങ്ങൾ) ഉണ്ടായിരുന്നു. ഇവയിൽ ഏറ്റവും ശക്തമായ രാജ്യമായിരുന്നു മഗധ (ഇന്നത്തെ ബിഹാർ സംസ്ഥാനം ഉൾപ്പെടുന്ന പ്രദേശം).

ക്രമസംഖ്യ	മഹാജനപദം	തലസ്ഥാനം
01	കാംബോജം	രാജപുര
02	ഗാന്ധാരം	തക്ഷശില
03	കുരു	ഹസ്തിനപുരം
04	പാഞ്ചാലം	കാംപില്യ
05	കോസലം	അയോധ്യ
06	മഗധ	രാജഗൃഹം, പാടലീപുത്രം
07	മല്ല	കുശിനഗരം
08	കാശി	വരാണസി
09	വജ്ജി അഥവാ വൃജ്ജി	വൈശാലി
10	അംഗ	ചംമ്പാ
11	ശൂരസേന	മഥുര
12	വത്സ അഥവാ വംശ	Kausambi
13	മത്സ്യരാജവംശം (അഥവാ മച്ഛ)	വിരാട്നഗർ
14	അവന്തി	ഉജ്ജയനി
15	ചെട്ടിയ	സുക്തിമതി/സോത്തിവതി
16	അസ്സാക	പോടാലി/പോഡണ

 

• ഹര്യങ്ക, ശിശുനാഗ തുടങ്ങിയ രാജവംശങ്ങൾക്ക് ശേഷം മഗധ ഭരിച്ചിരുന്നത് നന്ദവംശമായിരുന്നു.
• ചന്ദ്രഗുപ്ത മൗര്യൻ, തന്റെ ഗുരുവായ ചാണക്യന്റെ (വിഷ്ണുഗുപ്തൻ, കൗടില്യൻ) സഹായത്തോടെ, മഗധയിലെ അവസാനത്തെ നന്ദരാജാവായ ധനനന്ദനെ പരാജയപ്പെടുത്തി.
• ഈ വിജയത്തോടെ, ചന്ദ്രഗുപ്തൻ മഗധയുടെ ഭരണം പിടിച്ചെടുത്തു. ഈ അധികാര കൈമാറ്റമാണ് മൗര്യസാമ്രാജ്യത്തിന്റെ സ്ഥാപനമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നത്.

അതുകൊണ്ട്, മൗര്യസാമ്രാജ്യം എന്നത് മഗധ എന്ന രാജ്യത്തിന്റെ അധികാരവും സൈന്യവും സമ്പത്തും ഉപയോഗിച്ച് വളർന്നു പന്തലിച്ച ഒരു പുതിയ സാമ്രാജ്യമാണ്.

അധികാര കേന്ദ്രം (The Center of Power)

• മഗധയുടെ തലസ്ഥാനമായ പാടലീപുത്രം (ഇന്നത്തെ പട്ന), മൗര്യന്മാർ തങ്ങളുടെ അതിവിശാലമായ സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ തലസ്ഥാനമാക്കി മാറ്റി.
• ചന്ദ്രഗുപ്തൻ, അദ്ദേഹത്തിന്റെ മകൻ ബിന്ദുസാരൻ, പേരക്കുട്ടി അശോകൻ തുടങ്ങിയ എല്ലാ പ്രമുഖ മൗര്യ ചക്രവർത്തിമാരും ഭരണം നടത്തിയത് പാടലീപുത്രത്തിൽ ഇരുന്നുകൊണ്ടാണ്.
• അഫ്ഗാനിസ്ഥാൻ മുതൽ ബംഗാൾ വരെയും ഹിമാലയം മുതൽ കർണാടക വരെയും വ്യാപിച്ചുകിടന്ന സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ മുഴുവൻ ഭരണസിരാകേന്ദ്രവും മഗധയായിരുന്നു.

വളർച്ചയുടെ അടിത്തറ (The Foundation for Growth)

മഗധയുടെ തന്ത്രപരമായ സ്ഥാനം അതിന്റെ വളർച്ചയ്ക്ക് വലിയ മുതൽക്കൂട്ടായി.

• സമ്പന്നമായ മണ്ണ്: ഗംഗാതീരത്തെ ഫലഭൂയിഷ്ഠമായ മണ്ണ് വലിയ കാർഷിക ഉത്പാദനത്തിന് സഹായിച്ചു.
• ധാതു നിക്ഷേപം: ഇരുമ്പിന്റെയും മറ്റ് ധാതുക്കളുടെയും വലിയ നിക്ഷേപം ശക്തമായ ആയുധങ്ങളും ഉപകരണങ്ങളും നിർമ്മിക്കാൻ സഹായിച്ചു.
• സൈനിക ശക്തി: ആനകളെ യുദ്ധത്തിൽ വ്യാപകമായി ഉപയോഗിച്ചിരുന്ന ശക്തമായ ഒരു സൈന്യം മഗധയ്ക്കുണ്ടായിരുന്നു.

ഈ ഘടകങ്ങളെല്ലാം ഉപയോഗിച്ചാണ് ചന്ദ്രഗുപ്തനും പിൻഗാമികളും ഇന്ത്യൻ ഉപഭൂഖണ്ഡത്തിന്റെ ഭൂരിഭാഗം പ്രദേശങ്ങളും തങ്ങളുടെ സാമ്രാജ്യത്തോട് കൂട്ടിച്ചേർത്തത്.

ചുരുക്കത്തിൽ:

ഇന്നത്തെ ഇന്ത്യയ്ക്ക് ഡൽഹി എപ്രകാരമാണോ, അതുപോലെയായിരുന്നു പുരാതന ഇന്ത്യയിലെ സാമ്രാജ്യങ്ങൾക്ക് മഗധ. മഗധ പിടിച്ചടക്കുന്നവർക്ക് ഇന്ത്യയുടെ വലിയൊരു ഭാഗം നിയന്ത്രിക്കാൻ കഴിയുമായിരുന്നു. മൗര്യന്മാർ മഗധയിൽ നിന്നാണ് തങ്ങളുടെ ഭരണം ആരംഭിച്ചത്, മഗധയെ കേന്ദ്രീകരിച്ചാണ് അവർ തങ്ങളുടെ സാമ്രാജ്യം ഭരിച്ചതും വികസിപ്പിച്ചതും. അതിനാൽ, മഗധയില്ലാതെ ഒരു മൗര്യസാമ്രാജ്യം സങ്കൽപ്പിക്കാൻ പോലും സാധ്യമല്ല.

---

1: മൗര്യ സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ ഉദയവും സാമൂഹിക ജീവിതവും

• സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ ഉദയം: ബി.സി. 322-ൽ, ചന്ദ്രഗുപ്ത മൗര്യൻ തന്റെ ഗുരുവും ഉപദേഷ്ടാവുമായ ചാണക്യന്റെ (കൗടില്യൻ) സഹായത്തോടെ മഗധയിലെ അവസാനത്തെ നന്ദരാജാവായ ധനനന്ദനെ പരാജയപ്പെടുത്തിയാണ് മൗര്യസാമ്രാജ്യത്തിന് അടിത്തറയിട്ടത്. ഇന്ത്യയുടെ ചരിത്രത്തിലെ ആദ്യത്തെ ഏകീകൃത സാമ്രാജ്യമായിരുന്നു ഇത്. തലസ്ഥാനം പാടലീപുത്രം (ഇന്നത്തെ പട്ന) ആയിരുന്നു.
• സാമൂഹിക ജീവിതം: കൃഷിയായിരുന്നു പ്രധാന ജീവിതമാർഗ്ഗം. ശക്തമായ ഒരു ഉദ്യോഗസ്ഥവൃന്ദം നികുതി പിരിക്കുകയും ഭരണം നടത്തുകയും ചെയ്തു. മെഗസ്തനീസിന്റെ വിവരണമനുസരിച്ച്, സമൂഹം തത്ത്വചിന്തകർ, കർഷകർ, സൈനികർ, ഇടയന്മാർ, കരകൗശലത്തൊഴിലാളികൾ, ന്യായാധിപന്മാർ, ഉപദേഷ്ടാക്കൾ എന്നിങ്ങനെ പല തട്ടുകളിലായിരുന്നു. കർശനമായ ജാതിവ്യവസ്ഥയായിരുന്നില്ലെങ്കിലും തൊഴിലിനെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള വിഭജനം നിലനിന്നിരുന്നു. വ്യാപാരബന്ധങ്ങൾ അഭിവൃദ്ധിപ്പെടുകയും നാണയങ്ങൾ (Punch-marked coins) വ്യാപകമായി ഉപയോഗിക്കുകയും ചെയ്തു.
• രാജാധികാരം: രാജാവ് തന്നെയായിരുന്നു പരമാധികാരി. അദ്ദേഹത്തെ സഹായിക്കാൻ മന്ത്രിമാരും ഉപദേഷ്ടാക്കളും അടങ്ങുന്ന ഒരു ‘മന്ത്രിപരിഷത്ത്’ ഉണ്ടായിരുന്നു. ‘അർത്ഥശാസ്ത്രം’ അനുസരിച്ച്, വളരെ കാര്യക്ഷമമായ ഒരു ചാരസംവിധാനവും കേന്ദ്രീകൃത ഭരണകൂടവും സാമ്രാജ്യത്തിനുണ്ടായിരുന്നു.

2: അശോകൻ: ജനനം, അധികാരം, സാമ്രാജ്യ വികസനം

• ജനനവും കുടുംബവും: ബി.സി. 304-ലാണ് അശോകന്റെ ജനനം എന്ന് കരുതപ്പെടുന്നു. പിതാവ് മൗര്യചക്രവർത്തിയായ ബിന്ദുസാരൻ. മാതാവിന്റെ പേര് സുഭദ്രാംഗി എന്നോ ധർമ്മ എന്നോ ആയിരുന്നു എന്ന് ബൗദ്ധഗ്രന്ഥങ്ങൾ പറയുന്നു.
• അധികാരത്തിലേക്കുള്ള വഴി: ബിന്ദുസാരന്റെ ഇഷ്ടപുത്രൻ മൂത്തമകനായ സുസിമനായിരുന്നു. അശോകൻ രാജാവാകുന്നത് അദ്ദേഹത്തിന് ഇഷ്ടമായിരുന്നില്ല. ബിന്ദുസാരന്റെ മരണശേഷം, ഏകദേശം നാലുവർഷം നീണ്ടുനിന്ന ഒരു അധികാര വടംവലി നടന്നതായി പറയപ്പെടുന്നു. ബൗദ്ധഗ്രന്ഥങ്ങൾ അനുസരിച്ച്, അശോകൻ തന്റെ 99 സഹോദരന്മാരെ വധിച്ച് കിരീടം പിടിച്ചെടുത്തു എന്നാണ് പറയുന്നത്. ഇത് ഒരുപക്ഷേ അദ്ദേഹത്തിന്റെ ആദ്യകാല ക്രൂരതയെയും പിന്നീട് വന്ന മാറ്റത്തിന്റെ ആഴത്തെയും കാണിക്കാനുള്ള അതിശയോക്തിയാകാം. കിരീടധാരണത്തിന് മുൻപ് അദ്ദേഹം ഉജ്ജയിനിലെയും തക്ഷശിലയിലെയും ഗവർണറായിരുന്നു.
• യുദ്ധങ്ങളും സാമ്രാജ്യ വിസ്തൃതിയും: ചന്ദ്രഗുപ്തനും ബിന്ദുസാരനും ചേർന്ന് ഇതിനകം തന്നെ അതിവിശാലമായ ഒരു സാമ്രാജ്യം കെട്ടിപ്പടുത്തിരുന്നു. അഫ്ഗാനിസ്ഥാൻ മുതൽ ബംഗാൾ വരെയും ഹിമാലയം മുതൽ കർണാടക വരെയും അത് വ്യാപിച്ചിരുന്നു. അശോകന്റെ കാലത്ത് ഈ സാമ്രാജ്യം കൂടുതൽ സുসংহতമായി. കലിംഗം ഒഴികെ മറ്റെല്ലാ പ്രധാന പ്രദേശങ്ങളും മൗര്യസാമ്രാജ്യത്തിന് കീഴിലായിരുന്നു.
• പിടിച്ചടക്കാതെ മാറിനിന്ന രാജ്യങ്ങൾ: അശോകൻ തന്റെ സാമ്രാജ്യത്തിന് പുറത്തുള്ള, എന്നാൽ സൗഹൃദത്തിലായിരുന്ന രാജ്യങ്ങളെക്കുറിച്ച് തന്റെ ശിലാശാസനങ്ങളിൽ വ്യക്തമായി പറയുന്നുണ്ട്. ദക്ഷിണേന്ത്യയിലെ ചോളർ, പാണ്ഡ്യർ, സത്യപുത്രർ, കേരളപുത്രർ (ചേരന്മാർ) എന്നിവർ ഇതിൽപ്പെടുന്നു. ഇവർ അയൽരാജ്യങ്ങളായിരുന്നു, അല്ലാതെ സാമന്തന്മാരായിരുന്നില്ല.

3: അശോകനും കേരളവും

• കേരള സന്ദർശനം: അശോകൻ കേരളത്തിൽ വന്നിരുന്നതായി യാതൊരു തെളിവുകളുമില്ല.
• കേരളത്തെക്കുറിച്ചുള്ള രേഖ: എന്നാൽ, അശോകന് കേരളത്തെക്കുറിച്ച് വ്യക്തമായ അറിവുണ്ടായിരുന്നു എന്നതിന് കൃത്യമായ തെളിവുണ്ട്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ രണ്ടാം നമ്പർ ശിലാശാസനത്തിൽ ഇങ്ങനെ പറയുന്നു:
  

  "എന്റെ സാമ്രാജ്യത്തിലും, അയൽരാജ്യങ്ങളായ ചോള, പാണ്ഡ്യ, സത്യപുത്ര, കേരളപുത്ര ദേശങ്ങളിലും താമ്രപർണ്ണിയിലും (ശ്രീലങ്ക) മനുഷ്യർക്കും മൃഗങ്ങൾക്കുമായി ഞാൻ രണ്ട് തരം ചികിത്സാ സൗകര്യങ്ങൾ (ആശുപത്രികൾ) ഏർപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നു. അവർക്കാവശ്യമായ ഔഷധസസ്യങ്ങൾ ഇല്ലാത്തയിടങ്ങളിൽ ഞാൻ അവയെ കൊണ്ടുവന്ന് നട്ടുപിടിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു."

  ഇതാണ് കേരളത്തെക്കുറിച്ച് ലഭിക്കുന്ന ഏറ്റവും പുരാതനമായ രേഖകളിലൊന്ന്.

4: കലിംഗ യുദ്ധം (ബി.സി. 261)

• കാരണം: കലിംഗം (ഇന്നത്തെ ഒഡീഷ) ശക്തവും സമ്പന്നവുമായ ഒരു സ്വതന്ത്ര രാജ്യമായിരുന്നു. തെക്കുകിഴക്കൻ ഏഷ്യയിലേക്കുള്ള വ്യാപാര പാതകൾ നിയന്ത്രിച്ചിരുന്നത് കലിംഗമായിരുന്നു. മൗര്യസാമ്രാജ്യത്തിന്റെ പൂർണ്ണമായ ആധിപത്യത്തിന് കലിംഗത്തെ കീഴടക്കേണ്ടത് രാഷ്ട്രീയമായും സാമ്പത്തികമായും അനിവാര്യമായിരുന്നു.
• സംഭവിച്ചത്: അശോകന്റെ സൈന്യം കലിംഗത്തെ ആക്രമിച്ചു. അതിഭീകരമായ യുദ്ധമാണ് നടന്നത്. യുദ്ധത്തിന്റെ ഭീകരതയെക്കുറിച്ച് അശോകൻ തന്നെ തന്റെ പതിമൂന്നാം നമ്പർ ശിലാശാസനത്തിൽ ദുഃഖത്തോടെ വിവരിക്കുന്നുണ്ട്:
  

  "ഏകദേശം ഒരു ലക്ഷം പേർ കൊല്ലപ്പെട്ടു, ഒന്നര ലക്ഷം പേരെ തടവുകാരായി പിടിച്ചു, അതിലും എത്രയോ ഇരട്ടി ആളുകൾ പിന്നീട് പട്ടിണികൊണ്ടും രോഗംകൊണ്ടും മരിച്ചു. ബ്രാഹ്മണരോടും സന്യാസിമാരോടും സാധാരണക്കാരോടും കാണിച്ച ഈ ക്രൂരത എന്നെ അത്യധികം വേദനിപ്പിക്കുന്നു."

5: അശോകന്റെ പരിവർത്തനവും അന്ത്യവും

• മാറ്റങ്ങൾ: കലിംഗയുദ്ധത്തിലെ രക്തച്ചൊരിച്ചിൽ അശോകന്റെ മനസ്സിനെ പൂർണ്ണമായും മാറ്റി. അദ്ദേഹം യുദ്ധം ഉപേക്ഷിച്ച് ബുദ്ധമതം സ്വീകരിച്ചു. തുടർന്ന്, അദ്ദേഹം ‘ധർമ്മ’ത്തിൽ അധിഷ്ഠിതമായ ഒരു ഭരണരീതിക്ക് തുടക്കമിട്ടു. ‘ഭേരിഘോഷം’ (യുദ്ധത്തിന്റെ പെരുമ്പറ) എന്നതിന് പകരം ‘ധർമ്മഘോഷം’ (നീതിയുടെ പെരുമ്പറ) എന്ന നയം സ്വീകരിച്ചു.
• ധർമ്മം എന്നാൽ: ഇത് കേവലം ബുദ്ധമത പ്രചാരണം ആയിരുന്നില്ല. അഹിംസ, മുതിർന്നവരെ ബഹുമാനിക്കൽ, എല്ലാ മതങ്ങളോടുമുള്ള സഹിഷ്ണുത, ദാനധർമ്മം, ജനങ്ങളുടെ ക്ഷേമം എന്നിവ ഉൾക്കൊള്ളുന്ന ഒരു ധാർമ്മിക നിയമസംഹിതയായിരുന്നു അത്.
• മരണം: ബി.സി. 232-ൽ അശോകൻ അന്തരിച്ചു. മരണം പാടലീപുത്രത്തിൽ വെച്ചായിരുന്നു എന്ന് കരുതപ്പെടുന്നു.
• പിൻഗാമികൾ: അശോകനുശേഷം മൗര്യസാമ്രാജ്യം ദുർബലമായി. ദശരഥൻ, സമ്പ്രതി, ശാലിശുക്ലൻ തുടങ്ങിയ ദുർബലരായ രാജാക്കന്മാരാണ് പിന്നീട് ഭരിച്ചത്. ഏകദേശം 50 വർഷങ്ങൾക്കു ശേഷം, അവസാനത്തെ മൗര്യരാജാവായ ബൃഹദ്രഥനെ അദ്ദേഹത്തിന്റെ സൈന്യാധിപനായ പുഷ്യമിത്ര ശുംഗൻ വധിച്ച് ശുംഗവംശത്തിന് തുടക്കമിട്ടു.

6: ഇന്ത്യയ്ക്ക് അശോകന്റെ സംഭാവനകൾ

• ഇന്ത്യയുടെ ദേശീയ പതാകയിലുള്ള അശോകചക്രം അദ്ദേഹത്തിന്റെ സംഭാവനയാണ്.
• ഇന്ത്യയുടെ ദേശീയ ചിഹ്നമായ സിംഹമുദ്ര (Lion Capital), അദ്ദേഹം സാരനാഥിൽ സ്ഥാപിച്ച സ്തൂപത്തിൽ നിന്നുള്ളതാണ്.
• ക്ഷേമരാഷ്ട്രം (Welfare State) എന്ന ആശയം ആദ്യമായി നടപ്പിലാക്കി (ആശുപത്രികൾ, വഴിയോരങ്ങളിൽ മരങ്ങൾ, സത്രങ്ങൾ).
• അഹിംസ ഒരു ഭരണനയമായി സ്വീകരിച്ച ലോകത്തിലെ ആദ്യത്തെ പ്രമുഖ ഭരണാധികാരി.
• ശിലാശാസനങ്ങളിലൂടെ രാജ്യത്തുടനീളം ഏകീകൃതമായ നിയമങ്ങളും ഭരണനിർദ്ദേശങ്ങളും എത്തിച്ചു.

7: മഹാഭാരതവും അശോകനും – ചരിത്രപരമായ വിശകലനം

• മഹാഭാരതത്തിലെ മഗധ: മഹാഭാരതത്തിൽ മഗധയെക്കുറിച്ച് നിരവധി പരാമർശങ്ങളുണ്ട്. ഭീമനുമായി യുദ്ധം ചെയ്ത് കൊല്ലപ്പെട്ട ജരാസന്ധൻ മഗധയിലെ ശക്തനായ രാജാവായിരുന്നു.

8. അശോകനും ഭഗവദ്ഗീതയും

തെളിവുകൾ: ഭഗവദ്ഗീതയുടെ രചനാകാലഘട്ടത്തെക്കുറിച്ച് ചരിത്രകാരന്മാർക്കിടയിൽ പല അഭിപ്രായങ്ങളുണ്ട്. എങ്കിലും, ഇന്ന് നമുക്ക് ലഭ്യമായ ഭഗവദ്ഗീതയുടെ രൂപം എഴുതപ്പെട്ടത് ബി.സി. മൂന്നാം നൂറ്റാണ്ടിനും എ.ഡി. രണ്ടാം നൂറ്റാണ്ടിനും ഇടയിലാണ് എന്നാണ് ഭൂരിഭാഗം പണ്ഡിതന്മാരും കരുതുന്നത്.

• നിഗമനം: ഇതനുസരിച്ച്, ഭഗവദ്ഗീത എഴുതപ്പെട്ടത് അശോകന്റെ കാലത്തോ അതിന് ശേഷമോ ആകാനാണ് എല്ലാ സാധ്യതയും.
• പ്രധാന കുറിപ്പ്: ഗീത എഴുതിയത് അശോകന് ശേഷമാണ് എന്നതുകൊണ്ട് ഗീത അശോകനാൽ സ്വാധീനിക്കപ്പെട്ടു എന്ന് അർത്ഥമില്ല. അവ രണ്ടും പുരാതന ഇന്ത്യയിൽ രൂപപ്പെട്ട രണ്ട് സമാന്തര ചിന്താധാരകളെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. അശോകന്റെ ‘ധർമ്മം’ ബുദ്ധമത സ്വാധീനമുള്ള ഒരു സാമൂഹിക-രാഷ്ട്രീയ നിയമസംഹിതയായിരുന്നു. എന്നാൽ ഭഗവദ്ഗീത, വേദാന്തത്തിലും സാംഖ്യ-യോഗ ദർശനങ്ങളിലും അധിഷ്ഠിതമായ ഒരു ആത്മീയ-ദാർശനിക ഗ്രന്ഥമാണ്. എങ്കിലും, കുരുക്ഷേത്രയുദ്ധവും കലിംഗയുദ്ധവും വില്ലാളിവീരനായ അശോകന്റെ ശേഷകാലമുള്ള മനഃമാറ്റവും ഒക്കെ കൂട്ടി വായിക്കുമ്പോൾ ഭഗവത്ഗീത അശോക ചക്രവർത്തിയോടു വല്ലാതെ കറ്റപ്പെട്ടിരിക്കുന്നതായി തോന്നുന്നു.

9. ശ്രാവണബെലഗൊളയും ചന്ദ്രഗുപ്ത മൗര്യനും

ശ്രാവണബെലെഗൊള  കർണാടകയിലെ ഒരു വിഖ്യാതമായ ജൈന തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രമാണ്. ഈ സ്ഥലത്തിന്റെ ചരിത്രപരമായ പ്രസക്തി ചന്ദ്രഗുപ്ത മൗര്യനുമായിട്ടാണ് ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്. ജൈന ഗ്രന്ഥങ്ങളും പാരമ്പര്യങ്ങളും അനുസരിച്ച്, സംഭവിച്ചത് ഇതാണ്:

• അധികാരം ഉപേക്ഷിക്കൽ: തന്റെ ഭരണത്തിന്റെ അവസാന കാലത്ത്, ചന്ദ്രഗുപ്ത മൗര്യൻ ജൈനമതത്തിൽ ആകൃഷ്ടനാവുകയും ആചാര്യ ഭദ്രബാഹുവിന്റെ ശിഷ്യത്വം സ്വീകരിക്കുകയും ചെയ്തു.
• തെക്കോട്ടുള്ള യാത്ര: ആ സമയത്ത് മഗധയിൽ 12 വർഷം നീണ്ടുനിൽക്കുന്ന ഒരു വലിയ ക്ഷാമം പ്രവചിക്കപ്പെട്ടു. ഇതിനെത്തുടർന്ന്, ആചാര്യ ഭദ്രബാഹു തന്റെ ശിഷ്യഗണങ്ങളോടൊപ്പം തെക്കോട്ട് (ദക്ഷിണേന്ത്യയിലേക്ക്) യാത്ര തിരിച്ചു. സിംഹാസനം ഉപേക്ഷിച്ച ചന്ദ്രഗുപ്ത മൗര്യനും ഒരു ജൈന സന്യാസിയായി ഈ സംഘത്തോടൊപ്പം ചേർന്നു.
• സല്ലേഖനയും മരണവും: ഈ സംഘം ഇന്നത്തെ ശ്രാവണബെലെഗൊളയിൽ എത്തിച്ചേർന്നു. ഇവിടെ വെച്ച്, ഒരു ജൈന സന്യാസിയുടെ അവസാന ലക്ഷ്യമായ ‘സല്ലേഖന‘ എന്ന അനുഷ്ഠാനത്തിലൂടെ (മരണം വരെ ഉപവസിച്ച് ആത്മത്യാഗം ചെയ്യുക) ചന്ദ്രഗുപ്ത മൗര്യൻ തന്റെ ജീവൻ വെടിഞ്ഞു.

ചരിത്രപരമായ തെളിവുകൾ:

• ശ്രാവണബെലഗൊളയിലെ ഒരു ചെറിയ കുന്നിന് ‘ചന്ദ്രഗിരി’ എന്നാണ് പേര്. ഇത് ചന്ദ്രഗുപ്തന്റെ ഓർമ്മയ്ക്കായി നാമകരണം ചെയ്യപ്പെട്ടതാണ്.
• അവിടെ ‘ചന്ദ്രഗുപ്ത ബസ്തി’ എന്ന പേരിൽ ഒരു ചെറിയ ജൈന ക്ഷേത്രവുമുണ്ട്.
• പിൽക്കാലത്ത് എഴുതപ്പെട്ട നിരവധി ശിലാശാസനങ്ങളിൽ ഭദ്രബാഹുവിന്റെയും ചന്ദ്രഗുപ്തന്റെയും ഈ കഥ രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്.

 

10. അശോകനും അദ്ദേഹത്തിന്റെ മരണവും

അശോകന് ശ്രാവണബെലെഗൊളയുമായി വ്യക്തിപരമായ ഒരു ബന്ധവും ഉണ്ടായിരുന്നതായി ചരിത്രത്തിൽ ഒരിടത്തും രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടില്ല.

• അശോകന്റെ മതം: അശോകൻ ഒരു ജൈനമത വിശ്വാസിയായിരുന്നില്ല, മറിച്ച് കലിംഗ യുദ്ധത്തിനുശേഷം ബുദ്ധമതത്തിന്റെ ശക്തനായ പ്രചാരകനായിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ശിലാശാസനങ്ങളെല്ലാം ബുദ്ധമതതത്വങ്ങളായ ‘ധർമ്മ’ത്തെക്കുറിച്ചാണ് പറയുന്നത്.
• മരണം: ബൗദ്ധഗ്രന്ഥങ്ങളായ ‘അശോകവദന’ പോലുള്ളവ അനുസരിച്ച്, അശോകൻ തന്റെ അവസാന കാലത്ത് രോഗബാധിതനായിരുന്നു. ബുദ്ധസംഘങ്ങൾക്ക് അളവില്ലാതെ ദാനം നൽകി സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ ഖജനാവ് കാലിയാക്കിയപ്പോൾ അദ്ദേഹത്തിന്റെ അധികാരം പേരക്കുട്ടിയായ സമ്പ്രതിയുടെ കൈകളിലെത്തി. ബി.സി. 232-ൽ, തന്റെ തലസ്ഥാനമായ പാടലീപുത്രത്തിൽ (ഇന്നത്തെ പട്ന) വെച്ചാണ് അശോകൻ അന്തരിച്ചത് എന്നാണ് ചരിത്രകാരന്മാർ വിശ്വസിക്കുന്നത്.

 

ഒരേ രാജവംശത്തിലെ ഏറ്റവും ശക്തരായ രണ്ട് ചക്രവർത്തിമാരുടെ ആത്മീയ പാതകളിലുള്ള വ്യത്യാസം, അവരുടെ ജൈന,ബുദ്ധമത വിശ്വാസങ്ങളുമായി ആശയക്കുഴപ്പത്തിലായി ചിലയിടത്തൊക്കെ കണ്ടിരുന്നു.

• ചന്ദ്രഗുപ്ത മൗര്യൻ: സ്ഥാപകൻ -> ജൈനമതം സ്വീകരിച്ചു -> അധികാരം ഉപേക്ഷിച്ചു -> ശ്രാവണബെലെഗൊളയിൽ സല്ലേഖന അനുഷ്ഠിച്ച് മരിച്ചു.
• അശോക ചക്രവർത്തി: പേരക്കുട്ടി -> ബുദ്ധമതം സ്വീകരിച്ചു -> മരണം വരെ ഭരിച്ചു -> പാടലീപുത്രത്തിൽ വെച്ച് സ്വാഭാവിക മരണം സംഭവിച്ചു.

അശോകചക്രവർത്തിക്ക് ബ്രാഹ്മണ പുരോഹിതരോടുള്ള സമീപനം

അശോകചക്രവർത്തിയുടെ ഭരണനയമായ ‘ധർമ്മം’ (ധമ്മം) അനുസരിച്ച്, അദ്ദേഹം ബ്രാഹ്മണ പുരോഹിതരോട് സഹിഷ്ണുതയോടെന്നെയാണു സ്വീകരിച്ചിരുന്നത്. എന്നാൽ അതേസമയം, അവരുടെ പരമ്പരാഗത അധികാരങ്ങളെയും ചില ആചാരങ്ങളെയും വെല്ലുവിളിക്കുന്ന ഒരു സമീപനം കൂടി ഉണ്ടായിരുന്നതിനാൽ ഈ ബന്ധം സങ്കീർണ്ണമായിരുന്നു.

അദ്ദേഹത്തിന്റെ സമീപനം വ്യക്തമാക്കുന്ന പ്രധാന കാര്യങ്ങൾ താഴെ നൽകുന്നു:

1. ആദരവും ദാനധർമ്മവും (Respect and Generosity)

അശോകൻ തന്റെ ശിലാശാസനങ്ങളിൽ ബ്രാഹ്മണരെക്കുറിച്ച് പലതവണ പരാമർശിക്കുന്നുണ്ട്. ഇതിൽ ഏറ്റവും പ്രധാനം, ബുദ്ധ സന്യാസിമാരായ ‘ശ്രമണ’രോടൊപ്പം തന്നെ ‘ബ്രാഹ്മണ’രെയും ഒരുമിച്ച് കാണുകയും അവരെ ആദരിക്കണമെന്നും ദാനധർമ്മങ്ങൾ നൽകണമെന്നും പ്രജകളോട് ആവശ്യപ്പെടുകയും ചെയ്തു എന്നതാണ്.

മൂന്നാം ശിലാശാസനം: “മാതാപിതാക്കളെ അനുസരിക്കുന്നത് നല്ല കാര്യമാണ്. സുഹൃത്തുക്കൾക്കും ബന്ധുക്കൾക്കും ബ്രാഹ്മണർക്കും ശ്രമണർക്കും ഉദാരമായി ദാനം ചെയ്യുന്നതും പുണ്യമാണ്.”

ഏഴാം ശിലാശാസനം: എല്ലാ മതവിഭാഗങ്ങളും സഹിഷ്ണുതയോടെ ഒരുമിച്ച് ജീവിക്കണമെന്ന് അദ്ദേഹം ആവശ്യപ്പെടുന്നു. ഇത് ബ്രാഹ്മണർക്കും ഒരുപോലെ ബാധകമായിരുന്നു.

ഇതിൽ നിന്ന് വ്യക്തമാകുന്നത്, ബുദ്ധമതാനുയായി ആയിരുന്നെങ്കിലും, ബ്രാഹ്മണരെ അദ്ദേഹം ഒരു പ്രധാന സാമൂഹിക-ആത്മീയ വിഭാഗമായി അംഗീകരിക്കുകയും ബഹുമാനിക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു എന്നാണ്.

2. ആചാരങ്ങളിലെ ഇടപെടൽ (Interference in Rituals)

അശോകന്റെ നയങ്ങൾ ബ്രാഹ്മണരുടെ പരമ്പരാഗത ആചാരങ്ങളെ നേരിട്ട് ബാധിക്കുന്നതായിരുന്നു. ഇത് ഒരു പരോക്ഷമായ വെല്ലുവിളിക്ക് കാരണമായി.

ഒന്നാം ശിലാശാസനം: മൃഗബലി നിരോധിച്ചുകൊണ്ടുള്ള അശോകന്റെ ഉത്തരവ് ബ്രാഹ്മണരുടെ വൈദികമായ യജ്ഞങ്ങളെയും യാഗങ്ങളെയും കാര്യമായി ബാധിച്ചു. യാഗങ്ങളുടെ അവിഭാജ്യ ഘടകമായിരുന്നു മൃഗബലി. ഈ നിരോധനം ബ്രാഹ്മണരുടെ പ്രാധാന്യം കുറയ്ക്കുന്നതിനും വരുമാനം നഷ്ടപ്പെടുന്നതിനും കാരണമായി എന്ന് പല ചരിത്രകാരന്മാരും വിശ്വസിക്കുന്നു.

ധർമ്മനയം: അശോകന്റെ ‘ധർമ്മം’ ഊന്നൽ നൽകിയത് ലളിതമായ സദാചാര ജീവിതത്തിനായിരുന്നു. ആചാരങ്ങൾക്കും ഉത്സവങ്ങൾക്കും പകരം ധാർമ്മികമായ പെരുമാറ്റമാണ് ശ്രേഷ്ഠമെന്ന് അദ്ദേഹം പഠിപ്പിച്ചു. ഇത് ബ്രാഹ്മണർ നടത്തിയിരുന്ന സങ്കീർണ്ണമായ ചടങ്ങുകളുടെ പ്രാധാന്യം കുറയ്ക്കാൻ കാരണമായി.

3. അധികാരത്തെ പുനർനിർവചിക്കൽ (Redefining Authority)

അശോകന്റെ ഭരണപരിഷ്കാരങ്ങൾ സമൂഹത്തിൽ ബ്രാഹ്മണർ അനുഭവിച്ചിരുന്ന അതുല്യമായ സ്ഥാനത്തെ ചോദ്യം ചെയ്തു.

ധർമ്മ മഹാമാത്രന്മാർ: ധർമ്മം പ്രചരിപ്പിക്കാനും ജനങ്ങളുടെ ക്ഷേമം ഉറപ്പുവരുത്താനുമായി അശോകൻ ‘ധർമ്മ മഹാമാത്രന്മാർ’ എന്ന പുതിയ ഉദ്യോഗസ്ഥരെ നിയമിച്ചു. ഇവർ എല്ലാ മതവിഭാഗങ്ങളുടെയും കാര്യങ്ങളിൽ ഇടപെടുകയും രാജാവിന്റെ നീതി നടപ്പാക്കുകയും ചെയ്തു. ഇത് അതുവരെ നിയമപരമായ കാര്യങ്ങളിലും മറ്റും ബ്രാഹ്മണർക്കുണ്ടായിരുന്ന സ്വാധീനം കുറച്ചു.

തുല്യനീതി: നിയമത്തിന് മുന്നിൽ എല്ലാവരും തുല്യരാണെന്ന ആശയം (ദണ്ഡസമത) അദ്ദേഹം മുന്നോട്ടുവെച്ചു. ഇത് ജനനം കൊണ്ട് പ്രത്യേക അവകാശങ്ങൾ അനുഭവിച്ചിരുന്ന ബ്രാഹ്മണരുടെ പരമ്പരാഗത സ്ഥാനത്തിന് മങ്ങലേൽപ്പിച്ചു.

ചുരുക്കത്തിൽ

അശോകചക്രവർത്തി ബ്രാഹ്മണരോട് വ്യക്തിപരമായ വിദ്വേഷമോ ശത്രുതയോ പുലർത്തിയിരുന്നില്ല. അദ്ദേഹം അവരെ ആത്മീയ നേതാക്കളായി അംഗീകരിക്കുകയും പ്രജകളോട് അവരെ ആദരിക്കാൻ ആവശ്യപ്പെടുകയും ചെയ്തു. എന്നാൽ, അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഭരണനയങ്ങൾ ബ്രാഹ്മണകേന്ദ്രീകൃതമായ ഒരു സാമൂഹിക ക്രമത്തിൽ നിന്ന് മാറി, കൂടുതൽ മനുഷ്യത്വപരവും സഹിഷ്ണുതാപരവുമായ ഒരു പുതിയ ക്രമം സൃഷ്ടിക്കാൻ ലക്ഷ്യമിട്ടുള്ളതായിരുന്നു. മൃഗബലി നിരോധനവും ധർമ്മ മഹാമാത്രന്മാരുടെ നിയമനവും പോലുള്ള കാര്യങ്ങൾ ബ്രാഹ്മണ പുരോഹിതരുടെ അധികാരത്തെയും ആചാരങ്ങളെയും ദുർബലപ്പെടുത്തി. ഈ കാരണങ്ങൾകൊണ്ടാണ്, അശോകന്റെ മരണശേഷം അധികാരത്തിൽ വന്ന പുഷ്യമിത്ര ശുംഗൻ (ഒരു ബ്രാഹ്മണ സൈന്യാധിപൻ) ബ്രാഹ്മണ പാരമ്പര്യങ്ങൾ പുനഃസ്ഥാപിക്കാൻ ശ്രമിച്ചത് എന്ന് ചരിത്രകാരന്മാർ വിലയിരുത്തുന്നു.