കാവേരിപൂംപട്ടണത്തിന്റെ തീരത്ത് വാണിജ്യശോഭയാൽ പ്രശസ്തനായ ധനികൻ മാചാത്തുവിന്‍റെ മകനായിരുന്നു കോവലൻ. സമ്പത്തിലും സൗന്ദര്യത്തിലും തുല്യയായ മനോഹരിയായ കണ്ണകിയാണ് അവൻ വിവാഹം ചെയ്തത്. കാവേരിപൂംപട്ടണത്തിലെ തന്നെ സമ്പന്നനായ വ്യാപാരിയായ മാനായ്കന്റെ പുത്രിയായി ജനിച്ച കണ്ണകി ഭർത്താവിനോടുള്ള ഭക്തിയിലും പാതിവൃത്യത്തിലും അപരയായിരുന്നു. ഇരുവരും ആനന്ദസമൃദ്ധമായ ജീവിതം നയിക്കവേ, ഭാഗ്യത്തിന്റെ ചക്രം അപ്രതീക്ഷിതമായി തിരിഞ്ഞു.

നർത്തകിയായ മാധവിയുടെ സൗന്ദര്യത്തിൽ ആകർഷിതനായ കോവലൻ, കാമവാഞ്ഛയുടെ വഴിയിൽ വീണു, കണ്ണകിയെ മറന്നു. അവളുടെ സൗഹൃദത്തിനായി തന്റെ സമ്പത്ത് മുഴുവൻ ചെലവഴിച്ച ശേഷം, പാപ്പനായി വീണപ്പോൾ മാത്രമാണ് കോവലന്‌ തന്റെ തെറ്റിന്റെ ഭാരം മനസ്സിലായത്. അപരാധബോധത്തോടുകൂടി അവൻ വീണ്ടും കണ്ണകിയുടെ അടുക്കലെത്തി. വേദനയില്ലാതെ, കണ്ണകി ഭർത്താവിനെ ക്ഷമിച്ചു. അവരുടെ കൈവശമുണ്ടായിരുന്ന ഏക സമ്പാദ്യം — രത്നങ്ങളാൽ നിറഞ്ഞ ഒരു ചിലമ്പ് — അവൾ കോവലന് നൽകി, “ഇതുവിൽക്കൂ; പുതിയ ജീവിതം തുടങ്ങാം” എന്നു പറഞ്ഞു.

അവർ മധുരയിലേക്കു യാത്രയായി. ആ കാലത്ത് പാണ്ഡ്യരാജാവായിരുന്ന നെടുംചെഴിയൻ ഭരിച്ച ആ നഗരം സമൃദ്ധിയിലും നീതിയിലും പ്രശസ്തമായിരുന്നു. എന്നാൽ വിധിയുടെ കളി വീണ്ടും അവരെ കാത്തുനിന്നിരുന്നു. അതേ സമയത്ത്, രാജ്ഞിയുടെ മുത്തുകൾ നിറച്ച ചിലമ്പ് കൊട്ടാരത്തിൽ നിന്ന് മോഷണം പോയിരുന്നു. കണ്ണകിയുടെ രത്നങ്ങൾ നിറഞ്ഞ ചിലമ്പുമായി സാമ്യം കാണിച്ച്, കോവലനെ കള്ളനെന്ന് ആരോപിച്ച് രാജാവിന്റെ ഭടന്മാർ പിടികൂടി. കേൾപ്പില്ലാതെ, തെളിവില്ലാതെ, രാജാവിന്റെ ആജ്ഞപ്രകാരം കോവലന്റെ ശിരസ്സ് ഛേദിക്കപ്പെട്ടു.

ഭർത്താവിന്റെ നിരപരാധിത്വം തെളിയിക്കാൻ കണ്ണകി കൊട്ടാരത്തിലേക്ക് പാഞ്ഞെത്തി. അവൾ തന്റെ ചിലമ്പ് പൊട്ടിച്ചപ്പോൾ അതിൽനിന്ന് രത്നങ്ങൾ ചിതറി; രാജ്ഞിയുടെ ചിലമ്പ് പൊട്ടിച്ചപ്പോൾ അതിൽനിന്ന് മുത്തുകൾ വീണു. കണ്ണകിയുടെ സത്യസന്ധതയും കോവലന്റെ നിരപരാധിത്വവും തെളിഞ്ഞപ്പോൾ രാജാവും രാജ്ഞിയും വിഷാദത്താൽ മരണമടഞ്ഞു.

നീതിഹീനതയുടെ തീയിൽ പൊള്ളുന്ന മനസ്സോടെ കണ്ണകി തന്റെ ഒരു മുല പറിച്ചെറിഞ്ഞ് നഗരം വെന്തു നശിക്കട്ടെ എന്ന് ശപിച്ചു. അതിൻറെ ശക്തിയിൽ മധുര നഗരം തീയിൽ മുങ്ങി. നഗരദേവതയുടെ അപേക്ഷയിൽ കണ്ണകി തന്റെ ശാപം പിൻവലിച്ചെങ്കിലും, അവളുടെ ജീവിതം അതോടെ തീർന്നു. നഗരദേവതയുടെ അനുഗ്രഹത്താൽ പതിനാലു ദിവസങ്ങൾക്കുള്ളിൽ ഭർത്താവിനോടൊപ്പം സ്വർഗ്ഗാരോഹണം ലഭിച്ചു.

ചിലപ്പതികാരത്തിൽ പ്രതിപാദിച്ച ഈ കഥ, പാതിവൃത്യത്തിന്റെ അതുല്യ പ്രതീകമായ കണ്ണകിയെ അമരത്തെയാക്കി. ജൈനനായ ഇളങ്കോവടികൾ രചിച്ച ഈ കാവ്യം, സ്ത്രീയുടെ വിശ്വാസത്തിന്റെയും ധൈര്യത്തിന്റെയും മഹത്വം പാടുന്നു. അത്ഭുതകരമായ വിധത്തിൽ, കൃതിയിൽ ദേവദാസിയായ മാധവിയെയും നൈതികമൂല്യങ്ങളാൽ ഉന്നതയായ സ്ത്രീയായി ചിത്രീകരിക്കുന്നു — ഇതാണ് ചിലപ്പതികാരത്തിന്റെ ഗൗരവവും വ്യത്യസ്തതയും.

പിന്നീട് മണിമേഖല എന്ന കാവ്യം കണ്ണകിയുടെ പാവനതയെ പ്രഘോഷിച്ചു. കാലക്രമേണ കണ്ണകി തമിഴ് ജനതയ്ക്ക് “പതിനീദേവി”യായി മാറി. ശ്രീലങ്കയിൽ അവൾ “കണ്ണകി അമ്മൻ” എന്നും “പതിനി ദേവി” എന്നും ആരാധിക്കപ്പെടുന്നു. ഭർത്താവിനോടുള്ള അനശ്വരവിശ്വാസത്തിന്റെയും പാതിവൃത്യത്തിന്റെ പവിത്രതയുടെയും പ്രതീകമായ കണ്ണകി ഇന്നും ദക്ഷിണേന്ത്യൻ ജനതയുടെ മനസ്സിൽ ജീവിക്കുന്നു.

കേരളത്തിലും തമിഴ്നാട്ടിലും അവളുടെ ആരാധന പാരമ്പര്യമായി നിലനിൽക്കുന്നു. ഇളങ്കോവടികളുടെ സഹോദരനായ ചേരൻ ചെങ്കുട്ടുവൻ തിരുവഞ്ചിക്കുളത്തിനടുത്തു മുചിരിപട്ടണത്തിൽ കണ്ണകിയെ പ്രതിഷ്ഠിച്ചു ക്ഷേത്രം പണിതു. അതുപോലെ, ഇടുക്കി ജില്ലയിലെ പീരുമേട് താലൂക്കിലെ മംഗളാദേവിക്ഷേത്രം കണ്ണകിയുടെ ആരാധനാ പാരമ്പര്യത്തിന്‍റെ ജീവിക്കുന്ന സ്മാരകമാണ് — ചരിത്രം, സ്ത്രീധൈര്യം, ആത്മവീര്യം, പ്രേമം, നീതി എന്നിവയുടെ അകമഴിഞ്ഞ നന്മ ഒരുമിച്ച് തെളിഞ്ഞുനിൽക്കുന്ന തീർത്ഥംപോലെ.

കണ്ണകിയുടെ കഥ സ്ത്രീശക്തിയുടെ അഗ്നിജ്വാലയാണ് — പ്രണയത്തിന്റെയും ധൈര്യത്തിന്റെയും പാതിവൃത്യത്തിന്റെയും അനശ്വര ഗാനം.