ഭൂമി കേവലം പാറകളും മണ്ണും നിറഞ്ഞ ഒരു നിശ്ചല ഗ്രഹമല്ല. കോടിക്കണക്കിന് വർഷങ്ങളായി നിരന്തരം രൂപപ്പെടുകയും മാറിക്കൊണ്ടിരിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ഒരു ചലനാത്മക (dynamic) അസ്തിത്വമാണത്. നമ്മൾ ജീവിക്കുന്ന ഈ നിമിഷത്തിലും നമ്മുടെ കാൽക്കീഴിൽ ഭീമാകാരമായ ഭൗമശാസ്ത്രപരമായ (geological) മാറ്റങ്ങൾ സംഭവിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുന്നുണ്ട്. ആഫ്രിക്കൻ ഭൂഖണ്ഡത്തിൽ ഇപ്പോൾ ദൃശ്യമായിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്ന പിളർപ്പ് (rifting) ഈ നിരന്തരമായ പരിവർത്തനത്തിന്റെ ഏറ്റവും പുതിയതും കൗതുകകരവുമായ ഉദാഹരണമാണ്. ഈ പ്രതിഭാസം തുടരുകയാണെങ്കിൽ, ഒരുപക്ഷേ ദശലക്ഷക്കണക്കിന് വർഷങ്ങൾക്കുള്ളിൽ ആഫ്രിക്ക രണ്ട് പുതിയ ഭൂഖണ്ഡങ്ങളായി വേർപിരിയുകയും, അവയ്ക്കിടയിൽ ഒരു പുതിയ സമുദ്രം രൂപപ്പെടുകയും ചെയ്തേക്കാം.

പാഞ്ചിയ മുതൽ ഇന്നുവരെ (Earth’s Supercontinents: From Pangaea to Today)

ഭൂമിയുടെ ചരിത്രത്തിൽ നിരവധി തവണ മഹാഭൂഖണ്ഡങ്ങൾ രൂപം കൊള്ളുകയും വിഘടിക്കുകയും ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. ഇതിലെ ഏറ്റവും പ്രശസ്തമായ ഒന്നാണ് പാൻ‌ജിയ (Pangaea). ഏകദേശം 335 ദശലക്ഷം വർഷങ്ങൾക്ക് മുമ്പ് (million years ago – Ma) രൂപംകൊണ്ട ഈ മഹാഭൂഖണ്ഡത്തിൽ ഭൂമിയിലെ എല്ലാ കരഭാഗങ്ങളും ഒന്നിച്ചുചേർന്നിരുന്നു. പാൻ‌ജിയയെ ചുറ്റി പന്തലാസ (Panthalassa) എന്ന ഒറ്റ സമുദ്രം ഉണ്ടായിരുന്നു. ജർമ്മൻ കാലാവസ്ഥാ ശാസ്ത്രജ്ഞനായ ആൽഫ്രഡ് വെഗനർ (Alfred Wegener) ആണ് ഈ മഹാഭൂഖണ്ഡത്തെക്കുറിച്ചും “ഭൂഖണ്ഡങ്ങളുടെ സ്ഥാനചലനം” (continental drift) എന്ന സിദ്ധാന്തത്തെക്കുറിച്ചും ആദ്യമായി ശാസ്ത്രീയമായി അവതരിപ്പിച്ചത്.

ഭൂമിയുടെ ഉപരിതലം (Earth’s surface) “ടെക്റ്റോണിക് പ്ലേറ്റുകൾ” (tectonic plates) എന്ന് വിളിക്കപ്പെടുന്ന വലിയ, ഉറപ്പുള്ള കഷണങ്ങളായി വിഭജിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ഈ പ്ലേറ്റുകൾ ഭൂമിയുടെ ഉരുകിയ അർദ്ധദ്രാവക മാന്റിലിന് (mantle) മുകളിലൂടെ വളരെ സാവധാനത്തിൽ, ഒരു മനുഷ്യന്റെ നഖം വളരുന്ന വേഗതയിൽ, നിരന്തരം ചലിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുന്നു. ഈ ചലനമാണ് ഭൂകമ്പങ്ങൾക്കും (earthquakes), അഗ്നിപർവ്വതങ്ങൾക്കും (volcanoes), പർവതനിരകൾക്കും (mountain ranges) രൂപം നൽകുന്നത്. ഏകദേശം 175 ദശലക്ഷം വർഷങ്ങൾക്ക് മുമ്പ് പാൻ‌ജിയ വിഘടിക്കാൻ തുടങ്ങി. ആദ്യം വടക്കൻ ഭാഗമായ ലൗറേഷ്യയും (Laurasia) തെക്കൻ ഭാഗമായ ഗോണ്ട്വാനയും (Gondwana) രൂപപ്പെട്ടു. പിന്നീട്, ഗോണ്ട്വാനയും വിഘടിച്ച് ഇന്നത്തെ ആഫ്രിക്ക, തെക്കേ അമേരിക്ക, അന്റാർട്ടിക്ക, ഓസ്ട്രേലിയ, ഇന്ത്യൻ ഉപഭൂഖണ്ഡം എന്നിവയായി മാറി. ഈ മഹാഭൂഖണ്ഡ ചക്രം (supercontinent cycle) എന്നറിയപ്പെടുന്ന പ്രക്രിയയുടെ ഭാഗമാണ് ഇന്ന് ആഫ്രിക്കയിൽ നാം കാണുന്ന പിളർപ്പ്.

കിഴക്കൻ ആഫ്രിക്കൻ വിള്ളൽ താഴ്വരയുടെ ഉത്ഭവം (Origin of the East African Rift Valley)

ആഫ്രിക്കയുടെ ഹൃദയഭാഗത്തുള്ള ഈ പിളർപ്പ് പെട്ടെന്ന് സംഭവിച്ച ഒന്നല്ല. കിഴക്കൻ ആഫ്രിക്കൻ വിള്ളൽ താഴ്വര (East African Rift Valley – EARV) എന്നറിയപ്പെടുന്ന ഈ ഭൗമശാസ്ത്രപരമായ സവിശേഷത ഏകദേശം 22-25 ദശലക്ഷം വർഷം മുമ്പ് രൂപപ്പെടാൻ തുടങ്ങിയതാണ്. ഭൂമിക്കടിയിലെ വലിയ തോതിലുള്ള മാഗ്മയുടെ (magma) മുകളിലേക്കുള്ള ഒഴുക്ക് (upwelling) കാരണം ഭൂമിയുടെ പുറംതോട് (crust) വലിച്ചുനീട്ടപ്പെടുകയും നേർത്തതാവുകയും ചെയ്യുന്ന ഒരു സജീവ വിള്ളൽ മേഖലയാണിത്.

ഈ ഭീമാകാരമായ വിള്ളൽ താഴ്വരക്ക് രണ്ട് പ്രധാന ശാഖകളുണ്ട്:

• കിഴക്കൻ വിള്ളൽ ശാഖ (Eastern Rift Branch): എത്യോപ്യയിലെ അഗ്നിപർവ്വതങ്ങളാൽ സമ്പന്നമായ അഫാർ ട്രിപ്പിൾ ജംഗ്ഷനിൽ (Afar Triple Junction) നിന്ന് ആരംഭിച്ച് കെനിയ, ടാൻസാനിയ എന്നിവിടങ്ങളിലൂടെ തെക്ക് മൊസാംബിക്ക് വരെ വ്യാപിക്കുന്നു. കെനിയയിലെ നകുരു തടാകം (Lake Nakuru), ടാൻസാനിയയിലെ നട്രോൺ തടാകം (Lake Natron) തുടങ്ങിയ പ്രസിദ്ധമായ പല ഉപ്പുതടാകങ്ങളും ഈ ശാഖയിലാണ്.
• പടിഞ്ഞാറൻ വിള്ളൽ ശാഖ (Western Rift Branch): ഉഗാണ്ട, റുവാണ്ട, ബുറുണ്ടി, കിഴക്കൻ കോംഗോ എന്നിവിടങ്ങളിലൂടെയാണ് ഇത് കടന്നുപോകുന്നത്. ഈ ശാഖയിൽ ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും ആഴമുള്ളതും വലുതുമായ ശുദ്ധജല തടാകങ്ങളിൽ ചിലത് സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു, ഉദാഹരണത്തിന് താൻസാനിയയിലെ ടാംഗനിക്ക തടാകം (Lake Tanganyika), ഉഗാണ്ടയിലെ ആൽബർട്ട് തടാകം (Lake Albert) എന്നിവ.

ഈ രണ്ട് ശാഖകളിലൂടെയും ഭൂഖണ്ഡം പിളരുന്ന പ്രക്രിയ സജീവമായി നടന്നുകൊണ്ടിരിക്കുന്നു.

2005-ലെ അഫാർ സംഭവം: വിള്ളലിന്റെ വേഗത (The 2005 Afar Event: The Speed of the Rift)

സാധാരണയായി, ഭൂഖണ്ഡങ്ങളുടെ പിളർപ്പ് ദശലക്ഷക്കണക്കിന് വർഷങ്ങൾ കൊണ്ട് വളരെ സാവധാനത്തിൽ മാത്രം സംഭവിക്കുന്ന ഒരു പ്രക്രിയയാണ്. അതുകൊണ്ടുതന്നെ ഇത് മനുഷ്യർക്ക് നേരിട്ട് നിരീക്ഷിക്കാൻ കഴിയുന്ന ഒന്നായിരുന്നില്ല. എന്നാൽ, 2005 സെപ്റ്റംബറിൽ എത്യോപ്യയിലെ അഫാർ മരുഭൂമിയിൽ സംഭവിച്ച ഒരു അസാധാരണ ഭൂകമ്പ പരമ്പര ഈ ധാരണയെ മാറ്റിമറിച്ചു. ഡബ്ബാഹു അഗ്നിപർവ്വതത്തിന് (Dabbahu volcano) സമീപം, 420-ലധികം ഭൂകമ്പങ്ങൾ വെറും ഏതാനും ദിവസങ്ങൾക്കുള്ളിൽ, 60 കിലോമീറ്റർ (37 മൈൽ) നീളവും 8 മീറ്റർ (26 അടി) വരെ വീതിയുമുള്ള ഒരു വലിയ വിള്ളൽ (fissure) സൃഷ്ടിച്ചു. ചില ഭാഗങ്ങളിൽ ഭൂമി 2 മീറ്റർ (6.5 അടി) വരെ താഴ്ന്നുപോവുകയും, പുതിയതായി രൂപപ്പെട്ട ഫിഷർ വെന്റുകൾക്ക് (fissure vents) 60-100 മീറ്റർ വരെ ആഴമുണ്ടാവുകയും ചെയ്തു.

ഈ സംഭവം ശാസ്ത്രജ്ഞർക്ക് ഒരു “ലൈവ് ലാബ്” (live lab) പോലെയായി മാറി. ഭൂകമ്പ മാപിനികൾ (seismometers) ഉപയോഗിച്ചും, ജി.പി.എസ്. (GPS) ഡാറ്റ വഴിയും, ഉപഗ്രഹ ചിത്രങ്ങളിലൂടെയും (satellite imagery) ഈ പിളർപ്പിന്റെ ഓരോ ഘട്ടവും തത്സമയം നിരീക്ഷിക്കാനും പഠിക്കാനും സാധിച്ചു. ഭൂമിയുടെ ആന്തരിക ശക്തികൾക്ക് എത്രമാത്രം വേഗത്തിൽ, അപ്രതീക്ഷിതമായി മാറ്റങ്ങൾ വരുത്താൻ കഴിയുമെന്നതിന്റെ വ്യക്തമായ തെളിവായിരുന്നു ഇത്.

അടിസ്ഥാന ഭൗമശാസ്ത്രം: ടെക്റ്റോണിക് പ്ലേറ്റുകളുടെ നൃത്തം (Underlying Geology: The Dance of Tectonic Plates)

കിഴക്കൻ ആഫ്രിക്കൻ വിള്ളൽ താഴ്വരയിൽ, മൂന്ന് പ്രധാന ടെക്റ്റോണിക് പ്ലേറ്റുകൾ സജീവമായി പരസ്പരം അകന്നു മാറിക്കൊണ്ടിരിക്കുകയാണ്: നുബിയൻ പ്ലേറ്റ് (Nubian Plate) (പലപ്പോഴും ആഫ്രിക്കൻ പ്ലേറ്റ് എന്നും അറിയപ്പെടുന്നു), സൊമാലിയൻ പ്ലേറ്റ് (Somalian Plate), അറേബ്യൻ പ്ലേറ്റ് (Arabian Plate). ഈ പ്ലേറ്റുകൾ പ്രതിവർഷം ഏകദേശം 6-8 മില്ലിമീറ്റർ (0.24-0.31 ഇഞ്ച്) എന്ന നിരക്കിലാണ് വേർപിരിയുന്നത്. ഇത് വിയോജിക്കുന്ന പ്ലേറ്റ് അതിരുകൾക്ക് (divergent plate boundaries) ഉദാഹരണമാണ്, അവിടെ പ്ലേറ്റുകൾ പരസ്പരം അകന്നുമാറുകയും പുതിയ പുറംതോട് രൂപപ്പെടുകയും ചെയ്യുന്നു.

ഈ പിളർപ്പിന് പിന്നിലെ പ്രധാന ഡ്രൈവിംഗ് ശക്തി ഭൂമിയുടെ മാന്റിലിൽ നിന്നുള്ള അസാധാരണമാംവിധം ചൂടായ പാറകളുടെ മുകളിലേക്കുള്ള ഒഴുക്കാണ്, ഇതിനെ മാന്റിൽ പ്ലൂമുകൾ (mantle plumes) അല്ലെങ്കിൽ മാഗ്മ പ്ലൂമുകൾ (magma plumes) എന്ന് വിളിക്കുന്നു. ഈ പ്ലൂമുകൾ മാന്റിലിൽ നിന്ന് ഉയർന്ന് പുറംതോടിന് താഴെ വ്യാപിക്കുമ്പോൾ, അത് പുറംതോടിനെ ചൂടാക്കുകയും വലിച്ചുനീട്ടുകയും ചെയ്യുന്നു. ഇത് ഭൂമിയുടെ “ഹൃദയമിടിപ്പ്” പോലെയാണ് – ആന്തരിക ഊർജ്ജം ഉപരിതലത്തെ പുനർരൂപകൽപ്പന ചെയ്യുന്നു.

പ്ലേറ്റുകൾ അകന്നുമാറുമ്പോൾ, താഴെനിന്നുള്ള മാഗ്മ മുകളിലേക്ക് വന്ന് വിള്ളലിന്റെ വിടവ് നികത്തുന്നു. ഈ മാഗ്മ തണുത്ത് പുതിയ സമുദ്ര പുറംതോട് (oceanic crust) അഥവാ കടൽത്തട്ട് (seafloor) രൂപപ്പെടുന്നു. ഈ പ്രക്രിയയെ സമുദ്രവ്യാപനം (seafloor spreading) എന്ന് പറയുന്നു. ഏകദേശം 200 ദശലക്ഷം വർഷങ്ങൾക്ക് മുമ്പ് പാൻ‌ജിയ വിഘടിച്ച് അറ്റ്ലാന്റിക് സമുദ്രം (Atlantic Ocean) രൂപപ്പെട്ടത് സമാനമായ സമുദ്രവ്യാപന പ്രക്രിയയിലൂടെയാണ്, അവിടെ മധ്യ അറ്റ്ലാന്റിക് റിഡ്ജ് (Mid-Atlantic Ridge) എന്ന പേരിൽ ഒരു പുതിയ കടൽത്തട്ട് നിരന്തരം രൂപപ്പെട്ടുകൊണ്ടിരിക്കുന്നു. ചെങ്കടലും (Red Sea) ഏഡൻ ഉൾക്കടലും (Gulf of Aden) ഇതേ രീതിയിൽ രൂപപ്പെട്ടുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന പുതിയ സമുദ്രതടങ്ങളാണ്.